مقاله فرسودگی شغلی به بررسی یکی از مشکلات روان شناختی می پردازد که به طور فزاینده ای در جوامع مختلف مشاهده می شود و می تواند تأثیرات منفی عمیقی بر فرد و سازمانها بگذارد. این وضعیت معمولاً به دلیل استرسهای مداوم و فشارهای شغلی ایجاد میشود. در این مقاله، قصد داریم به تعریف فرسایش شغلی بپردازیم و انواع مختلف آن را معرفی کنیم. سپس عوامل و دلایل اصلی ایجاد این وضعیت را بررسی خواهیم کرد. در پایان، روشهای درمان و مقابله با این پدیده، شامل راهکارهای عملی و روان شناختی، مطرح خواهد شد.
آنچه در این مطلب خواهید خواند
فرسودگی شغلی چیست؟
در تعریف فرسودگی شغلی باید گفت که این مبحث، مجموعه ای از علائم روانی، جسمی و رفتاریست که از فشارهای مداوم شغلی ناشی می شود. این وضعیت به ویژه در مشاغل با استرسهای بالا، مانند معلمان، پرستاران، پزشکان، کارمندان خدماتی و … مشاهده میشود. در واقع، فرسایش شغلی نتیجه ی یک فرایند طولانی مدت است که با احساس بی کفایتی، خستگی روانی و جسمانی و کاهش رضایت شغلی همراه است. از منظر روان شناسی، این مبحث به عنوان یک اختلال روانی شناخته نمی شود، اما علائم فرسودگی شغلی مشابه بسیاری از اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب است. پیشنهاد میکنیم تفاوت افسردگی و اضطراب را مطالعه نمائید.
انواع فرسودگی شغلی
حال که دانستیم فرسودگی شغلی چیست، در ادامه به بررسی انواع آن می پردازیم. فرسودگی ناشی از شغل می تواند به اشکال مختلفی بروز کند که هر یک ویژگیها و علائم خاص خود را دارند. در ادامه به سه نوع اصلی فرسایش شغلی اشاره می کنیم:
- فرسودگی ناشی از اضافه بار کاری : این نوع فرسودگی زمانی ایجاد میشود که فرد با حجم زیادی از کار و مسئولیتهای سنگین مواجه است. در این وضعیت، فشارهای کاری زیاد و عدم توانایی در مقابله با آنها باعث احساس خستگی مفرط، استرس مزمن و کاهش کارایی می شود. افرادی که به این نوع فرسودگی دچار میشوند، معمولاً احساس می کنند که زمان و انرژی کافی برای انجام وظایف خود ندارند.
- فرسودگی ناشی از کمبود چالش : در این نوع فرسودگی، فرد به دلیل عدم وجود چالشهای شغلی کافی یا تکرار وظایف یکنواخت، احساس بی انگیزگی می کند. این نوع فرسودگی بیشتر در افرادی رخ می دهد که شغل شان فاقد رشد حرفه ای یا فرصت های جدید است. در نتیجه، فرد احساس میکند که کارش بی معنی یا خسته کننده است و انگیزهای برای ادامه دادن ندارد.
- فرسودگی ناشی از غفلت : این نوع فرسودگی زمانی رخ میدهد که فرد نتواند به نیازهای اساسی خود، چه از نظر روانی و چه از نظر جسمی، توجه کند. این وضعیت معمولاً در افراد با ویژگیهای شخصیتی خاص، مثل کسانی که نسبت به خود بی توجه هستند یا بیش از حد به دیگران اهمیت میدهند، مشاهده می شود. افراد مبتلا به این نوع فرسودگی معمولاً دچار احساس بیتوجهی به خود و دیگران میشوند و به طور کلی از انجام کارهای روزمره احساس ناتوانی دارند.
عوامل فرسودگی شغلی
فرسودگی ناشی از شغل معمولاً به دلایل مختلفی ایجاد می شود که می توان آنها را در چهار دسته عمده تقسیم بندی کرد:
- فشارهای کاری: مطالعات نشان دادهاند که فشار کاری زیاد، مدت زمان طولانی کار و مسئولیتهای سنگین می توانند از مهم ترین عوامل ایجاد فرسایش شغلی باشند. این فشارها باعث می شود که فرد نتواند با شرایط شغلی خود به درستی مقابله کند و در نهایت دچار فرسودگی می شود.
- عدم حمایت اجتماعی و حرفه ای: فقدان حمایت همکاران، سرپرستان و خانواده می تواند یکی از عوامل اصلی ایجاد فرسودگی ناشی از شغل باشد. افراد در محیطهای کاری که فاقد روحیه تیمی و حمایتهای اجتماعی هستند، بیشتر به فرسایش شغلی دچار می شوند.
- عدم تعادل کار و زندگی: هنگامی که فرد نتواند تعادل مناسب بین کار و زندگی شخصی برقرار کند، ممکن است دچار استرس مزمن و در نتیجه فرسایش شغلی شود. این وضعیت معمولاً در افراد با مشاغل پرتنش و استرس زا مانند معلمان، پزشکان و پرستاران بیشتر مشاهده می شود.
- ویژگیهای فردی: برخی از ویژگیهای شخصیتی مانند کمالگرایی، حساسیت بالا به انتقاد و نیاز به تایید اجتماعی می توانند فرد را بیشتر در معرض فرسودگی شغلی قرار دهند. این افراد معمولاً به شدت خود را درگیر مسئولیتهای کاری می کنند و به مرور زمان از نظر روانی و جسمی فرسوده می شوند.
مراحل فرسودگی شغلی
فرسودگی ناشی از شغل به طور معمول در مراحل مختلفی پیشرفت می کند. این مراحل به طور عمده در پنج سطح طبقه بندی میشوند که عبارتند از:
- استرس و فشار اولیه: در این مرحله، فرد با فشارهای کاری مواجه می شود و ممکن است از استرس روزانه رنج ببرد.
- احساس خستگی روانی و جسمی: فرد احساس خستگی شدید می کند و توانایی مقابله با مسئولیتها را از دست می دهد.
- کاهش علاقه به کار: فرد دیگر به انجام وظایف خود علاقه ندارد و احساس می کند که هیچ گونه رضایتی از کارش دریافت نمی کند.
- افزایش عواطف منفی: یکی از نشانه های فرسودگی شغلی آن است که فرد دچار احساس بیارزشی، اضطراب و افسردگی می شود.
- انزوا و افسردگی: در این مرحله، فرد ممکن است کاملاً از محیط کار فاصله بگیرد و به طور کلی از همه جنبههای اجتماعی و شغلی جدا شود.
فرسودگی شغلی معلمان
سندروم فرسودگی شغلی در برخی مشاغل بیشتر مشاهده می شود . فرسودگی شغلی معلمان در ایران به دلیل چندین عامل مهم به یک مشکل جدی تبدیل شده است. کمبود منابع آموزشی و امکانات مناسب در بسیاری از مدارس، به ویژه در مناطق محروم، باعث افزایش استرس و ناتوانی آنان در ارائه تدریس مؤثر می شود.
دستمزد پایین و شرایط مالی نامناسب نیز بر رضایت شغلی آنها تأثیر منفی دارد. همچنین، فشارهای اجتماعی و انتظارات غیرواقعی والدین و جامعه از معلمان باعث ایجاد استرس می شود. کمبود حمایتهای حرفهای و اجتماعی، عدم ارتقاء مهارتها و فرصتهای آموزشی ، موجب احساس ناکامی و فرسایش شغلی در معلمان می شود.
فرسودگی شغلی پرستاران
پرستاران به دلیل عوامل مختلفی مانند اضافه بار کاری، ساعات طولانی، شرایط نامساعد کاری، کمبود تجهیزات، و فشارهای روانی ناشی از مراقبت از بیماران دچار فرسودگی ناشی از کار می شوند. همچنین، عدم حمایت حرفهای، دستمزد پایین و کمبود فرصتهای آموزشی برای ارتقاء مهارتها، از دیگر دلایل فرسایش شغلی در این حرفه است. این مشکلات میتوانند به کاهش کیفیت مراقبت از بیماران و همچنین آسیب به سلامت روان پرستاران منجر شوند.
درمان فرسودگی شغلی
درمان فرسودگی شغلی نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است. مهم ترین راههای درمان شامل موارد زیر می شود:
- مدیریت استرس: یکی از مهم ترین راههای مقابله با فرسایش شغلی، یادگیری و به کارگیری تکنیکهای مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن و یوگا است.
- حمایت اجتماعی: ایجاد محیط کاری حمایتی، از جمله برگزاری جلسات مشاوره گروهی، افزایش همکاری های تیمی و فراهم کردن فضاهای استراحت در محیط کار، می تواند به کاهش فرسایش شغلی کمک کند.
- مطالعه، استراحت و تعطیلات: مطالعه ی منابع مرتبط نظیر کتاب آرامش اثر آلن دو باتن و یا کتاب از فرسودگی تا آسودگی نوشته ملو کالارکو، می تواند با افزایش سطح آگاهی فردی، امکان ابتلا به چنین وضعیتی را کاهش دهد. همچنین فراهم کردن زمان کافی برای استراحت، دوری از محیط کار و بازسازی انرژی روانی و جسمی از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مراجعه به مشاور یا روانشناس: در صورتی که فرسایش شغلی به سطحی بحرانی رسیده باشد، مراجعه به روانشناس یا مشاور الزامی خواهد بود.
نتیجه گیری
فرسودگی شغلی مقاله ایی تخصصی در زمینه ی بررسی این پدیده پیچیده است که می تواند بر جنبههای مختلف زندگی فرد تأثیر بگذارد. شناسایی علائم اولیه، درک عوامل ایجاد آن و بهره گیری از درمانهای مناسب می تواند به افراد کمک کند تا از این وضعیت خارج شوند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. این مبحث نه تنها به فرد آسیب می زند، بلکه می تواند بر عملکرد سازمانها و سلامت جوامع نیز تأثیر منفی بگذارد. بنابراین، توجه به این مسأله و اقدامات لازم برای پیشگیری و درمان آن از اهمیت بالایی برخوردار است.